انکوباتور آزمایشگاهی یک دستگاه است که برای کشت و نگهداری نمونه‌های زیستی مانند سلول‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها به کار می‌رود. این دستگاه با کنترل شرایط محیطی مانند دما، رطوبت، تهویه و ترکیب گازی، شرایط مناسب برای رشد و تکثیر ارگانیسم‌ها را فراهم می‌کند. انکوباتورها در زمینه‌های مختلفی از علوم زیستی مانند میکروبیولوژی، زیست‌شناسی سلولی، بیوتکنولوژی، پزشکی و داروسازی کاربرد دارند. در این مقاله مطالبی را پیرامون انواع انکوباتور آزمایشگاهی و نحوه نگهداری و استفاده از آن‌ها بیان می‌کنیم.
انواع انکوباتور آزمایشگاهی
به طور کلی، انکوباتورها را می‌توان بر اساس نوع ارگانیسم‌هایی که در آن‌ها کشت می‌شوند، نوع انرژی‌ای که برای گرم کردن آن‌ها استفاده می‌شود، نوع تهویه‌ای که دارند و نوع حرکتی که به نمونه‌ها اعمال می‌کنند، دسته‌بندی کرد. بر اساس این معیارها، انواع انکوباتورها عبارتند از:
انکوباتور ساده
این نوع انکوباتور فقط دما را کنترل می‌کند و برای کشت ارگانیسم‌هایی که نیاز به شرایط خاص گازی یا تهویه ندارند، مناسب است. این انکوباتورها معمولا از برق یا گاز برای گرم کردن استفاده می‌کنند و دارای یک فن برای توزیع یکنواخت دما هستند.
انکوباتور یخچال‌دار
این نوع انکوباتور علاوه بر کنترل دما در محدوده بالاتر از دمای محیط ( انکوباتورهای ساده ) امکان کنترل دما را پایین تر از دمای محیط , حتی تا منفی 10 درجه سانتیگراد را برای استفاده کننده ایجاد می کنند و برای کشت ارگانیسم‌هایی که نیاز به دمای پایین‌تر از دمای اتاق دارند، مناسب است. این انکوباتورها معمولا از یک کمپرسور برای خنک کردن و یک المنت برای گرم کردن استفاده می کنند.
انکوباتور یخچال‌دار با کنترل رطوبت ( تست کابین )
این نوع انکوباتور علاوه بر کنترل دما در محدوده مثبت تا 80 درجه و منفی 10 درجه سانتیگراد این امکان را برای کاربر ایجاد می کند تا رطوبت را از 10 تا 99 درصد ایجاد و کنترل کند. آین نوع انکوباتورها برای استفاده در انواع صنایع نظامی , کشاورزی , صنایع داروئی , لاستیک سازی , خودرو و ... مناسب است.
انکوباتور کربن دی‌اکسید ( انکوباتور Co2 )
این نوع انکوباتور علاوه بر دما و رطوبت، میزان کربن دی‌اکسید را هم کنترل می‌کند و برای کشت سلول‌های حیوانی و انسانی که نیاز به شرایط گازی خاص دارند، مناسب است. این انکوباتورها معمولا از یک سیستم تزریق گاز برای تنظیم میزان کربن دی‌اکسید و یک سنسور برای اندازه‌گیری آن استفاده می‌کنند.
انکوباتور شیکردار
این نوع انکوباتور علاوه بر کنترل شرایط محیطی، حرکت دورانی یا ارتعاشی به نمونه‌ها اعمال می‌کند و برای کشت ارگانیسم‌هایی که نیاز به اختلاط مداوم دارند، مناسب است. این انکوباتورها معمولا دارای یک پلتفرم شیکر با قابلیت تنظیم سرعت و زاویه حرکت هستند.
راه اندازی انکوباتور آزمایشگاهی
برای اینکه انکوباتور آزمایشگاهی را به درستی راه اندازی کنید و از عملکرد بهینه آن برخوردار شوید، لازم است که از دستورالعمل‌های سازنده و دفترچه راهنما آن پیروی کنید و مراحل زیر را انجام دهید:
الف) انکوباتور را از بسته‌بندی خارج کنید و از سالم بودن قطعات و لوازم جانبی آن اطمینان حاصل نمایید.
ب) انکوباتور را در محلی مناسب قرار دهید و به منبع برقی مطمئن و محافظت شده وصل کنید.
ج) انکوباتور را روشن کنید و از روشن شدن صفحه نمایش و چراغ‌های نشانگر اطمینان حاصل نمایید.
د) انکوباتور را با استفاده از کلیدها و دکمه‌های صفحه نمایش تنظیم کنید و شرایط محیطی مورد نظر خود را وارد نمایید.
ه) انکوباتور را به مدت ۲۴ ساعت در حالت خالی و بدون نمونه روشن نگه دارید تا دما و رطوبت و ترکیب گازی آن به حالت تعادل برسد.
و) انکوباتور را با استفاده از یک نمونه آزمایشی مورد آزمون قرار دهید و از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل کنید.
استفاده از انکوباتور آزمایشگاهی
برای اینکه با انکوباتور آزمایشگاهی به درستی کار کنید و نمونه‌های زیستی را در شرایط مناسب کشت کنید، لازم است که از روش‌های صحیح و مطابق با نوع انکوباتور و نمونه استفاده کنید. برخی از نکات مهم در این زمینه عبارتند از:
الف) قبل از قرار دادن نمونه‌ها در انکوباتور، از آماده بودن و تنظیم شدن شرایط محیطی مانند دما، رطوبت، تهویه و ترکیب گازی آن اطمینان حاصل کنید.
ب) قبل از قرار دادن نمونه‌ها در انکوباتور، از تمیز بودن و استریل بودن ظروف و ابزارهایی که برای کشت نمونه‌ها استفاده می‌کنید اطمینان حاصل کنید.
ج) قبل از قرار دادن نمونه‌ها در انکوباتور، از شناسایی و برچسب‌گذاری صحیح نمونه‌ها اطمینان حاصل کنید و از اختلاط اشتباه نمونه‌ها جلوگیری کنید.
د) هنگام قرار دادن نمونه‌ها در انکوباتور، از توزیع یکنواخت و مناسب نمونه‌ها در فضای انکوباتور اطمینان حاصل کنید و از ایجاد فشار و اصطکاک بر روی نمونه‌ها خودداری نمایید.
ه) هنگام برداشتن نمونه‌ها از انکوباتور، از رعایت اصول ضدعفونی و ایمنی اطمینان حاصل کنید و از تماس مستقیم با نمونه‌ها خودداری نمایید.
و) هنگام برداشتن نمونه‌ها از انکوباتور، از اندازه‌گیری و ثبت پارامترهای مهم مانند رشد، تکثیر، مرگ، تغییر رنگ و... اطمینان حاصل کنید.
ز) هرگز نمونه‌ها یا کشت‌های سلولی را بیش از مدت زمان توصیه شده در انکوباتور قرار ندهید.
نگهداری از انکوباتور آزمایشگاهی
برای اینکه انکوباتور آزمایشگاهی به درستی کار کند و نمونه‌های زیستی را در شرایط مناسب نگه دارد، لازم است که از آن به طور منظم مراقبت شود آن انجام شود. برخی از نکات مهم در این زمینه عبارتند از:
الف) انکوباتور را در محلی خشک، تمیز و دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید.
ب) انکوباتور را در فاصله مناسبی از دیوار و سایر دستگاه‌ها نگه دارید تا گرد و غبار و گرما به آن نرسد.
ج) انکوباتور را به منبع برقی مطمئن و محافظت شده وصل کنید و از استفاده‌ی رابط و چند راهی خودداری کنید.
د) انکوباتور را به طور منظم با محلول‌های ضدعفونی کننده مناسب تمیز کنید و از استفاده‌ی مواد پاک کننده قوی و ساینده خودداری کنید.
ه) انکوباتور را به طور مرتب با استفاده از ترمومتر، هیدرومتر، سنسور و تیمر کالیبره کنید و از صحت عملکرد آن اطمینان حاصل نمایید.
و) به طور منظم عایق ها، فیلترها، لوله‌ها، شیرها و سیستم‌های تهویه انکوباتور را مورد بازرسی قرار دهید و از سالم بودن آن‌ها اطمینان حاصل کنید.
ز) انکوباتور را به طور مرتب با استفاده از دفترچه راهنما و دستورالعمل‌های سازنده مورد بررسی قرار دهید و از رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشتی آن اطمینان حاصل کنید.
نتیجه‌گیری
در این مقاله به طور خلاصه و مفید بیان کردیم که انکوباتور آزمایشگاهی یک دستگاه مهم و پرکاربرد در علوم زیستی است و برای کشت و نگهداری نمونه‌های سلولی مورد نیاز است. این دستگاه با کنترل شرایط محیطی مانند دما، رطوبت، تهویه و ترکیب گازی، شرایط مناسب برای رشد و تکثیر ارگانیسم‌ها را فراهم می‌کند.
انکوباتورها در زمینه‌های مختلفی از علوم زیستی مانند میکروبیولوژی، زیست‌شناسی سلولی، بیوتکنولوژی، پزشکی و داروسازی کاربرد دارند.
برای استفاده از انکوباتور آزمایشگاهی، لازم است که از انواع، ویژگی‌ها، کاربرد‌ها و نکات مهم در مورد آن آگاه باشیم و از روش‌های صحیح و مطابق با نوع انکوباتور و نمونه استفاده کنیم. همچنین، لازم است که از انکوباتور به طور منظم مراقبت شود و تعمیر و نگهداری آن انجام شود.